Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο έντυπο περιοδικό Gala, ένθετο της εφημερίδας “Πρώτο Θέμα”
Ηταν 17 Νοεμβρίου του 2019 όταν αναφέρθηκε το πρώτο κρούσμα COVID-19 στην πόλη Γιουχάν της Κίνας. Τέσσερις μήνες αργότερα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε επισήμως πανδημία, με πάνω από 138.000 επιβεβαιωμένους ασθενείς σε περισσότερες από 130 χώρες. Στην επαρχία Χουμπέι της Κίνας, ένα νέο νοσοκομείο 25.000 τετραγωνικών μέτρων κατασκευάστηκε σε μόλις δέκα ημέρες. Σήμερα μετράμε 22.325.368 επιβεβαιωμένους ασθενείς και 784.757 θανάτους παγκοσμίως, ενώ κάθε λεπτό που περνάει από την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές τα νούμερα, δυστυχώς, αυξάνονται. Στο όνομα της δημόσιας ασφάλειας, οι κρατικές αρχές των περισσότερων χωρών εφάρμοσαν απαγορεύσεις κυκλοφορίας, ταξιδιωτικούς περιορισμούς, ακυρώσεις εκδηλώσεων, αναστολή εργασίας ή εργασία από το σπίτι.
Οι παγκόσμιες επιπτώσεις της πανδημίας περιλαμβάνουν κοινωνική και οικονομική αστάθεια, αύξηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού και εκατομμύρια απολύσεις. Εξελιγμένες μέθοδοι ανίχνευσης αυξημένης θερμοκρασίας σε πλήθος εφαρμόζονται, από κάποια κράτη, όχι μόνο στα αεροδρόμια και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς.
«Μέσα σε λίγες εβδομάδες η ζωή άλλαξε δραματικά σε όλο τον κόσμο. Εκατομμύρια άνθρωποι απομονώθηκαν μέσα στην κατοικία τους. Ο υλικός χώρος συρρικνώθηκε. Η παρότρυνση “Μένουμε σπίτι” έγινε η νέα συνθήκη ζωής. Το σπίτι -στην περίπτωση που υπάρχει, φυσικά αφορά κατά κύριο λόγο ένα διαμέρισμα σε πολυκατοικία με περιορισμένη έκταση, με ελάχιστο υπαίθριο χώρο, με στοιχειώδη εξοπλισμό και σε περιοχή με υψηλή πυκνοκατοίκηση. Αυτός ο χώρος, λοιπόν, κλήθηκε να αναλάβει την από απόσταση εργασία, την εκπαίδευση των μαθητών, τη διασκέδαση των ενοίκων του, το παιχνίδι, την ιδιωτικότητα, την αποθήκευση προμηθειών. Καραντίνα, απομόνωση, SMS – λέξεις που μπήκαν στην ημερήσιά μας διάταξη», αναφέρει ο Βασίλης Μπαρτζώκας, ιδρυτής της Design Ambassador και εμπνευστής του διαγωνισμού Pandemic Architecture.
Οταν όμως τα πλήθη δεν επιτρέπονται σε δημόσιους χώρους, με ποιον τρόπο πρέπει να αλλάξουν οι πόλεις; Οταν εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε απομόνωση και εργάζονται από το σπίτι, ποια χαρακτηριστικά θα πρέπει να έχει αυτό το σπίτι; Οταν οι άνθρωποι δεν μπορούν να ταξιδέψουν, ποιος είναι ο ρόλος των ξενοδοχείων; Ας δούμε τι μας διδάσκει η Ιστορία. Η πολεοδομική εξέλιξη στη Γαλλία με το πολεοδομικό σχέδιο του Οσμάν για το Παρίσι, μεταξύ 1853 και 1870, εστίασε εν μέρει και σε υγειονομικούς σκοπούς, με την κατασκευή νέου υδρευτικού και αποχετευτικού δικτύου, που απομάκρυνε τις εστίες μόλυνσης και βελτίωσε τις συνθήκες υγιεινής της πόλης. Το Σέντραλ Παρκ στη Νέα Υόρκη αντίστοιχα κατασκευάστηκε όταν ένας υγειονομικός σύμβουλος προέταξε τη δημόσια υγεία για να πείσει τις Αρχές της πόλης για τα οφέλη των πράσινων χώρων. Στη Βρετανία το βικτωριανό μπάνιο του 1880 ήταν συνήθως διακοσμημένο, όπως και οι υπόλοιποι χώροι, με χαλιά, κουρτίνες και άλλα μη χρηστικά αντικείμενα. Αυτό άλέχουν αλλάξει άρδην. Από το ζήτημα της ασφάλειας και της κατοικίας μέχρι τη σχέση της φυσικής μας υπόστασης τόσο με το περιβάλλον όσο και με το δίκτυο τηλεπαφών που πλέον μας συνδέει με τον υπόλοιπο κόσμο. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτής της νέας πραγματικότητας, το Archisearch διοργάνωσε τον παγκόσμιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών Pandemic Architecture με στόχο τη δημιουργία ενός think tank για τη διερεύνηση της νέας τυπολογίας κατοίκησης, εργασιακών χώρων, δημόσιου χώρου, χώρων υγείας και χώρων που άπτονται της βιομηχανίας του τουρισμού. Η κριτική επιτροπή αποτελούνταν από την αρχιτέκτονα και μηχανικό Λυδία Καλλιπολίτη, τον designer Ορα Ιτο, τον αρχιτέκτονα και designer Ρομπέρτο Παλόμπα και την αρχιτέκτονα και ερευνήτρια Σοφία Βυζοβίτη. Στην επιτροπή συμμετείχε, επίσης, το γραφείο UN Studio με τη Μαριάνθη Τατάρη, καθώς και ο Τομ Λίντμπλομ, studio director του λονδρέζικου γραφείου Gensler. από τις βασικές αρχές της λειτουργικής πόλης. Αν και είναι μάλλον δύσκολο να μιλήσουμε για την κρίση που βιώνουμε εν μέσω αυτής, φαίνεται πως φέρνει στην επιφάνεια συνθήκες και καταστάσεις με τις οποίες η αρχιτεκτονική έχει ασχοληθεί και στο παρελθόν.
«Η ψηφιακή διαμεσολάβηση σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, η κοινωνική απομόνωση, η επισφαλής ή ανύπαρκτη εργασιακή απασχόληση, η παραβίαση δικαιωμάτων, η αποτυχία εξασφάλισης στέγασης, η επανεξέταση της ισορροπίας υπαίθριου και δομημένου χώρου είναι μερικά από τα ζητήματα με τα οποία η αρχιτεκτονική έχει προσπαθήσει με διάφορους τρόπους να εμπλακεί», αναφέρει η συνεπιμελήτρια του διαγωνισμού και αρχισυντάκτρια του Archisearch.gr Τίνα Μαρινάκη.
Είναι γεγονός ότι στην εποχή μετά την καραντίνα οι κανόνες της ζωής όπως την ξέραμε έχουν αλλάξει άρδην. Από το ζήτημα της ασφάλειας και της κατοικίας μέχρι τη σχέση της φυσικής μας υπόστασης τόσο με το περιβάλλον όσο και με το δίκτυο τηλεπαφών που πλέον μας συνδέει με τον υπόλοιπο κόσμο. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτής της νέας πραγματικότητας, το Archisearch διοργάνωσε τον παγκόσμιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών Pandemic Architecture με στόχο τη δημιουργία ενός think tank για τη διερεύνηση της νέας τυπολογίας κατοίκησης, εργασιακών χώρων, δημόσιου χώρου, χώρων υγείας και χώρων που άπτονται της βιομηχανίας του τουρισμού. Η κριτική επιτροπή αποτελούνταν από την αρχιτέκτονα και μηχανικό Λυδία Καλλιπολίτη, τον designer Ορα Ιτο, τον αρχιτέκτονα και designer Ρομπέρτο Παλόμπα και την αρχιτέκτονα και ερευνήτρια Σοφία Βυζοβίτη. Στην επιτροπή συμμετείχε, επίσης, το γραφείο UN Studio με τη Μαριάνθη Τατάρη, καθώς και ο Τομ Λίντμπλομ, studio director του λονδρέζικου γραφείου Gensler.
Ο Βασίλης Μπαρτζώκας αναφέρει στο «Gala»: «Η αρχιτεκτονική συνήθως ακολουθεί και ντύνει τις κοινωνικές αλλαγές και τις μεταβάσεις. Είμαι υπέρμαχος της δράσης. Πιστεύω ότι ο καθένας πρέπει να γίνεται ακτιβιστής του εαυτού του και μέσα από αυτό να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Οι πόλεις σίγουρα δεν γκρεμίζονται και δεν ξαναχτίζονται, όμως η λειτουργία του χώρου επαναπροσδιορίζεται. Οι αρχιτέκτονες είναι εδώ για να βοηθήσουν. Η ιδέα του διαγωνισμού βρήκε συμμάχους και επικριτές. Στους συμμάχους βρίσκονται οι κριτές αποδεδειγμένου κύρους απ’ όλο τον κόσμο. Σύμμαχοί μας ήταν εξάλλου οι συμμετέχοντες, οι οποίοι στις ημέρες του εγκλεισμού, της απαισιοδοξίας και του θανάτου προτίμησαν μια δυναμική απάντηση στην πραγματικότητα μέσω της δημιουργίας. Στον διαγωνισμό συμμετείχαν περισσότερα από 500 γραφεία και άτομα από περίπου 65 χώρες. Και μάλιστα με πολύ δημιουργικές ιδέες»